تشنج پس از جراحی تومور مغزی یک عارضه نسبتاً شایع است که می‌تواند در روزها یا هفته‌های پس از عمل رخ دهد. این حالت معمولاً به دلیل تحریک بافت مغزی در اثر دستکاری جراحی، التهاب، یا تغییرات در جریان خون مغز ایجاد می‌شود. عوامل خطر شامل نوع و محل تومور، وسعت جراحی، و سابقه قبلی تشنج می‌باشند. اگرچه تشنج می‌تواند نگران‌کننده باشد، اما در اکثر موارد با درمان مناسب قابل کنترل است.
علل تشنج پس از جراحی تومور مغزی
بسیاری از افراد مبتلا به تومور مغزی، تشنج را به عنوان یکی از عوارض تومور تجربه می‌کنند، 30 درصد آنها پس از برداشتن تومور نیز همچنان ممکن است دچار تشنج شوند. دلایل مختلفی منجر به بروز تشنج پس از جراحی تومور مغزی می‌شود که عبارتند از:
عوامل مرتبط با تومور در بروز تشنج پس از عمل
امکان برداشتن برخی تومورها به طور کامل حین جراحی تومور مغزی وجود ندارد. در صورتی که بخش‌هایی از تومور که منجر به ایجاد تشنج می‌شود همچنان در مغز باقی بماند احتمال بروز تشنج پس از جراحی همچنان ادامه خواهد داشت.
تاثیر روشهای جراحی بر احتمال تشنج
در صورتی که جراح نتواند تمام قسمت‌های تومور را خارج نماید و یا حین جراحی به بخش‌هایی از بافت مغز آسیب وارد نماید احتمال بروز تشنج پس از جراحی افزایش می‌یابد.
نقش داروهای بیهوشی در تشنج‌های پس از عمل
داروهای بیهوشی در برخی از افراد می‌تواند از تشنج پیشگیری نماید در صورتی که در برخی دیگر از بیماران می‌تواند منجر به بروز تشنج پس از عمل شود، به همین دلیل تحقیقات بیشتری در زمینه‌ی تاثیر داروهای بیهوشی در تشنج‌های پس از جراحی باید انجام شود.
تشنج پس از جراحی تومور مغزی یکی از عوارض شایع پس از عمل است که در 12 درصد بیماران گزارش می‌شود.
علائم و نشانه‌های تشنج بعد از جراحی مغز
تشنج می‌تواند علائم بسیار متفاوتی را ایجاد نماید. اغلب افراد گمان می‌کنند تشنج فقط با علائمی مانند از دست دادن هوشیاری، سفت شدن بدن و تکان‌های غیراختیاری بدن مشخص می‌شود اما تشنج می‌تواند علائم و نشانه‌های مختلف دیگری نیز داشته باشد که برخی از آنها عبارتند از:
- احساس طعم و بوهای غیرمعمول
- دژاوو: حس اینکه قبلاُ در این مکان بوده‌اید یا حوادث آشنایی برای شما رخ می‌دهد.
- سفتی عضلات بدن که از دست و پا شروع می‌شود.
- عدم توانایی برای صحبت کردن (با وجود اینکه بیمار هوشیار است)
- دیدن تصاویر غیر واقعی
- سرگردانی
- اختلالات بینایی و …
بیشتر بخوانید: تنگی کانال نخاع کمر
انواع تشنج‌های شایع پس از عمل تومور مغزی
تشنج تونیک- کلونیک
در این نوع تشنج بدن سفت می‌شود، هوا از ریه تخلیه می‌شود و سپس تکان‌های غیر ارادی ممکن است در سراسر بدن رخ دهد.
علائم این تشنج عبارت است از:
- سفت شدن ماهیچه‌ها
- سقوط
- تکان خوردن غیرارادی بدن
- گاز گرفتن زبان
- خارج شدن بزاق از دهان
- بی اختیاری ادرار
- تنفس نامنظم
- رنگ پریدگی به دلیل کاهش اکسیژن (آبی شدن لب‌ها)
این تشنج ممکن است حدود پنج دقیقه طول بکشد و سپس بیمار حالت‌هایی از خواب آلودگی، گیجی، سردرد و خواب عمیق را تجربه نماید.
تشنج جزئی ساده
تشنج جزئی ساده با علائم زیر همراه است:
- تکان دادن غیر طبیعی اعضای بدن
- بی‌حسی در اندام‌ها
- سوزن سوزن شدن دست و پاها
- عرق کردن
- سرگیجه
- حالت تهوع
- اختلال در شنوایی، بینایی، بویایی و چشایی
- توهم
تشنج جزئی ساده می‌تواند به تشنج جزئی پیچیده یا تشنج تونیک- کلونیک ژنرالیزه تبدیل شود. در این نوع تشنج هوشیاری بیمار مختل می‌شود.
تشنج جزئی پیچیده
تشنج جزئی پیچیده با علائمی مانند درآوردن لباس‌ها، کندن دکمه‌های لباس، مکیدن لب‌ها، قورت دادن آب دهان به صورت متناوب و احساس گیجی و سرگردانی همراه باشد.
تفاوت تشنج‌های فوری و تاخیری پس از جراحی
تشنج‌های فوری معمولاُ در فاصله‌ی کوتاهی پس از جراحی تومور مغزی ایجاد می‌شوند اما تشنج‌های تاخیری ممکن است ماه‌ها و یا سال‌ها پس از جراحی تومور ظاهر شود.
چگونه تشنج را از عوارض دیگر جراحی تشخیص دهیم؟
با توجه به اینکه تشنج می‌تواند علائم بسیار مختلفی را ایجاد نماید، تشخیص تشنج از عوارض پس از جراحی کمی مشکل است. برای تشخیص دقیق باید به یک متخصص مغز و اعصاب مراجعه نمایید تا با انجام آزمایش‌های لازم بتواند تشنج را از سایر عوارض پس از جراحی تومور تشخیص دهد.
تعدادی از آزمایش‌هایی که برای تشخیص تشنج پس از جراحی تومور مغزی تجویز می شود عبارتند از:
- الکتروکاردیوگرافی
- ام آر آی
- توموگرافی انتشار پوزیترون
- توموگرافی کامپیوتری انتشار تک فوتون
- مانیتورینگ داخل جمجمه
- ارزیابی عصبی و روانشناختی
بیشتر بخوانید: کیفوز یا گوژپشتی چیست؟
پیشگیری و درمان تشنج پس از جراحی تومور مغزی
روشهای مختلفی برای پیشگیری و درمان تشنج پس از جراحی تومور مغزی وجود دارد که یکی از مهمترین آنها انتخاب شیوه‌ی مناسب برای جراحی است.
اگر تومور به طور کامل خارج شود و میزان آسیب به بافت‌های سالم مغز در حداقل ممکن قرار داشته باشد احتمال بروز تشنج پس از جراحی به شدت کاهش می‌یابد.
سایر روشهای پیشگیری و درمان تشنج پس از جراحی تومور مغزی عبارتند از:
داروهای ضد تشنج پیشگیرانه: مزایا و معایب
در صورتی که هنگام برداشتن تومور بخش‌هایی از تومور که منجر به ایجاد تشنج می‌شود در مغز باقی بماند مصرف داروهای ضد تشنج به عنوان یک درمان پیشگیرانه پیشنهاد می‌شود.
مهمترین مزیت مصرف داروهای ضد تشنج پس از جراحی تومور مغزی این است که می‌تواند از بروز تشنج پیشگیری نماید. تشنج‌های مکرر پس از جراحی می‌تواند کیفیت زندگی بیمار را کاهش دهد، روند بهبود را کند کند و میزان بروز عوارض پس از جراحی را افزایش دهد. همچنین داروهای ضد تشنج می‌توانند طول عمر بیمار را افزایش دهند.
اما مصرف این داروها می‌تواند با مشکلاتی نیز همراه باشد. برخی از داروهای تجویز شده ممکن است بر میزان هوشیاری بیمار تاثیر منفی داشته باشد، در نتیجه بیماران قادر به انجام فعالیت‌هایی که نیاز به دقت بالایی دارد مانند رانندگی و یا کار با ماشین‌هایی که نیاز به هوشیاری کامل دارد، نیستند.
به هر صورت برای بیمارانی که پیش از جراحی با تشنج روبرو بوده‌اند پیشنهاد می‌شود داروهای ضد تشنج پس از جراحی تا زمانی که پزشک دستور داده است مصرف شود.
روشهای غیردارویی کاهش خطر تشنج پس از عمل
- مهار ژن جهش یافته
- طب سوزنی
- مصرف برخی گیاهان دارویی مانند مریم گلی، زردچوبه، جینسینگ آمریکایی
- رژیم کتوژنیک (یک رژیم غذایی پرچرب که کربوهیدرات کمی دارد)
- مصرف برخی ویتامین‌ها مانند ویتامین B6، منیزیم، ویتامین E، منگنز، اسیدهای چرب امگا3
- بیوفیدبک: یک روش نوین است که به بیمار کمک می‌نماید تغییرات بدن را شناسایی نماید و راهکارهای مناسب را در پاسخ ارائه نماید. به عنوان مثال با دیدن هاله‌ی تشنجی پیش از شروع تشنج می‌تواند در یک مکان امن بنشیند تا از ایجاد آسیب‌های بیشتر به بدن پیشگیری نماید.
- تحریک عصب واگ
- دور ماندن از استرس و اضطراب
- ماساژ سر
- اجتناب از محرک‌هایی مانند کمبود خواب، استرس، فیلم‌های سه بعدی، مصرف الکل، مصرف مواد مخدر و ..
- اقدامات اورژانسی هنگام بروز تشنج در بیمارستان
برخی از اقدامات اورژانسی هنگام بروز تشنج در بیمارستان عبارت است از:
- باز کردن لباس‌های تنگ
- دور کردن اشیا تیز و برنده که می تواند منجر به آسیب رساندن به بیمار شود.
- آرام کردن بیماری
- ماندن کنار بیمار تا زمان پایان تشنج
- اطلاع به پزشک و پرستار
تاثیر تشنج بر روند بهبودی پس از جراحی تومور مغزی
تشنج از طرق مختلفی می‌تواند بر روند بهبود پس از جراحی تاثیر داشته باشد که برخی از آنها عبارتند از:
- افزایش عوارض پس از جراحی مانند احتمال خونریزی، تورم، سردرد و …
- طولانی شدن زمان بستری
- کند شدن روند بهبود
- اختلال در سطح هوشیاری
- افزایش میزان استرس و اضطراب پس از جراحی
بیشتر بخوانید: مننژیت مغزی چیست؟
آیا تشنج نشانه عود تومور است؟
حدود 60 تا 90 درصد بیماران پس از جراحی تومور مغزی با تشنج روبرو می‌شوند. بنابراین تشنج به عنوان یکی از عوارض پس از جراحی شناخته می‌شود.
با اینکه در برخی بیماران ممکن است تشنج به عنوان نشانه‌ای از عود تومور باشد اما در اغلب موارد اینگونه نیست.
تاثیر تشنج بر کیفیت زندگی پس از جراحی
تشنج پس از جراحی تومور مغزی می‌تواند کیفیت زندگی بیماران را به شیوه‌های مختلف کاهش دهد، به عنوان مثال:
- کاهش تحرک
- عدم حضور در محل کار، مدرسه و یا دانشگاه
- کاهش اعتماد به نفس
- انزوا و تنها ماندن
- افسردگی
- اضطراب
- ترس از وقوع تشنج
- عدم توانایی برای رانندگی و انجام برخی فعالیت‌های که نیاز به هوشیاری کامل دارند.
- ممنوعیت ادامه‌ی برخی ورزش‌ها مانند شنا
چه زمانی نگران تشنج‌های مکرر پس از عمل باشیم؟
در صورتی که تشنج‌های پس از جراحی به مدت طولانی ادامه داشته باشد، تعداد دفعات وقوع آن افزایش یابد و با مصرف داروهای تجویز شده توسط پزشک قادر به کنترل حملات تشنج نباشید باید حتما به یک پزشک متخصص مراجعه نمایید تا ارزیابی دقیقی از وضعیت بیماری شما انجام شود.
در هنگام تشنج پس از جراحی تومور مغزی چه کارهایی را نباید انجام داد؟
- به هیچ وجه سعی نکنید حرکات غیرارادی بدن بیمار را کنترل کنید.
- یک پارچه داخل دهان بیمار قرار دهید تا از گاز گرفتن زبان او جلوگیری شود.
- بیمار را به هیچ وجه حرکت ندهید، مگر اینکه در وضعیت خطرناکی قرار گرفته باشد.
- تا زمان بهبود کامل به او هیچ ماده‌ی خوراکی و یا آشامیدنی ندهید.
- در صورتی که تشنج بیش از پنج دقیقه طول کشید با اورژانس تماس بگیرید.