هیدروسفالی یک نوع اختلال عصبی جدی بوده که در آن مایع مغزی – نخاعی (CSF) در حفره های مغز یا اطراف آن تجمع می یابد. این نوع عارضه منجر به افزایش فشار به داخل جمجمه می شود و در نتیجه بافت مغز دچار آسیب دیدگی می گردد. این بیماری ممکن است در تمامی سنین رخ دهد اما بیشتر در نوزادان و افراد مسن مشاهده می شود. علت این بیماری ممکن است انسداد جریان CSF، تولید بیش از حد یا اختلال در جذب مایع باشد. در این مقاله قصد داریم به بررسی موضوعات مختلفی اعم از علائم، علت این عارضه، عوارض، روشهای تشخیص و درمان آن خواهیم پرداخت پس با ما همراه باشید.
هیدروسفالی چیست؟
هیدروسفالی یک نوع بیماری مغزی بوده که به تجمع غیرطبیعی مایع مغزی – نخاعی (CSF) در بطن های مغز یا فضای اطراف مغز گفته می شود. این تجمع به دلیل اختلال در جریان، جذب یا تولید بیش از حد مایع مغزی – نخاعی رخ می دهد. لازم به ذکر است CSF نقش مهمی در حفاظت از مغز و نخاع، تامین مواد مغذی و حذف مواد زائد دارد و تجمع مایع در مغز منجر به افزایش فشار داخل جمجمه و آسیب دیدگی بافت های مغز می شود. بهتر است بدانید این عارضه ممکن است مادرزادی باشد یا در طول زندگی بنا به عوامل مختلفی اعم از عفونت، تومور، ضربه مغزی یا خونریزی ایجاد شود.
انواع هیدروسفالی
بهتر است بدانید بدن روزانه مایع مغزی – نخاعی تولید و همان مقدار را جذب می کند. اگر جریان یا جذب این مایع مختل شود، ممکن است مایع تجمع یابد و بطن های مغز بزرگ شوند. این وضعیت باعث افزایش فشار داخل جمجمه شده و عملکرد مغز را مختل می کند. به طور کلی این بیماری به انواع مختلفی تقسیم شده که به شرح زیر است:
هیدروسفالی ارتباطی
هیدروسفالی ارتباطی به دلیل اختلال در جذب مایع مغزی – نخاعی توسط مننژیت ها ( بافت های اطراف مغز) ایجاد می شود. مایع بین بطن های مغز و فضاهای مایع اطراف مغز و نخاع جریان دارد. لازم به ذکر است علت این عارضه عفونت، خونریزی یا التهاب می باشد.
هیدروسفالی غیر ارتباطی
در این نوع، انسداد جریان مایع مغزی – نخاعی بنا به دلایلی اعم از تومور، کیست یا انسداد مادرزادی در داخل بطن ها یا بین آنها بروز می کند.
هیدروسفالی فشار طبیعی (NPH)
این نوع هیدروسفالی در افراد مسن مشاهده می شود و معمولا با علائمی اعم از اختلال در راه رفتن، بی اختیاری ادرار و کاهش حافظه همراه است. در این نوع، فشار مایع به ظاهر طبیعی بوده اما تاثیرات منفی بر سلامتی شما عزیزان می گذارد.
هیدروسفالی تعویضی (ex vacuo)
این نوع هیدروسفالی هنگامی رخ می دهد که از بین رفتن یا کاهش بافت مغزی منجر به افزایش فضای بطن ها شود.
علائم هیدروسفالی
بهتر است بدانید علائم این بیماری به عوامل مختلفی اعم از شدت بیماری، علت و سن بیماری بستگی دارد. در صورت بروز و مشاهده هر یک از علائم ذکر شده در زیر به بهترین جراح مغز و اعصاب تهران مراجعه نمایید. در این قسمت به برخی از علائم این عارضه اشاره می نماییم:
نوزادان
- استفراغ
- بی خوابی
- سفتی عضلات
- مشکلات تغذیه
- بی قراری یا تحریک پذیری
- بزرگ شدن غیرطبیعی سر
- نرمی و برآمدگی در ناحیه نرم بالای سر
کودکان
- تاخیر رشد
- سردرد شدید
- اختلالات بینایی
- تهوع و استفراغ
- ناتوانی در راه رفتن یا حفظ تعادل
- تغییرات رفتاری مانند کاهش تمرکز
بزرگسالان
- سردرد و تهوع
- اختلالات راه رفتن
- بی اختیاری ادرار یا تکرر ادرار
- کاهش حافظه و قدرت تمرکز
- خستگی مفرط یا کاهش انرژی
- از دست دادن حافظه کوتاه مدت
افراد مسن
- بی اختیاری ادرار
- اختلال در راه رفتن
- کاهش توانایی ذهنی
دلایل بروز هیدروسفالی
همانطور که در بالا ذکر کردیم این عارضه ممکن است مادرزادی یا اکتسابی باشد. به طور کلی دلایل بروز هیدروسفالی به شرح زیر است:
- تروما به سر
- سکته مغزی
- خونریزی مغزی
- تومورهای مغزی
- عفونت در دوران بارداری
- کیست های کلوئیدی یا آراکنوئید
- آسیب های مغزی مانند ضربه به سر
- عفونت ها مانند مننژیت یا آنسفالیت
- اختلالات ساختاری مانند آژنزی کانال سیلویوس
- تنگی مسیر کوچک بین بطن های سوم و چهارم مغز
- عفونت های دوران بارداری مانند سرخجه یا توکسوپلاسموز
- اختلالات ژنتیکی مانند اسپینا بیفیدا (نقص لوله عصبی) یا سندرم دان
عوارض بیماری هیدروسفالی
لازم به ذکر است در صورتی که این بیماری به موقع درمان نشود ممکن است با یکسری عوارض همراه باشد. برخی از رایج ترین عوارض این نوع بیماری به شرح زیر است:
- تشنج
- مرگ
- کاهش تمرکز
- اختلال در بینایی
- بی اختیاری ادرار
- مشکلات حافظه
- مشکلات در یادگیری
- آسیب دائمی به مغز
- انسداد لوله های شنت
- مشکلات رشدی و تاخیر در تکامل
- تغییرات در شکل سر و بزرگ شدن سر
- ضعف عضلانی، ناهماهنگی در حرکات و مشکلات تعادلی
روشهای تشخیص هیدروسفالی
این بیماری از طریق روشهای مختلفی تشخیص داده می شود که در ادامه به برخی از مهمترین روشهای تشخیص این بیماری اشاره می نماییم:
- تخلیه کمر
- اشعه ایکس
- بررسی شنت
- معاینه بالینی
- سی تی اسکن
- پونکسیون کمری
- اولتراسونوگرافی
- تصویربرداری (MRI)
- آزمایش های نورولوژیک
- کنترل فشار داخل جمجمه
روشهای درمان هیدروسفالی
بهتر است بدانید درمان هیدروسفالی به کاهش فشار ناشی از تجمع مایع مغزی – نخاعی (CSF) و بازگرداندن جریان طبیعی آن متمرکز است. به طور کلی روشهای درمانی شامل موارد زیر است:
- شنت گذاری
- دارو درمانی
- جراحی اندوسکوپیک
- استوماتومی بطن سوم
- درمان هیدروسفالی فشار طبیعی (NPH)
- استفاده از پمپ تخلیه مایع مغزی – نخاعی
- سایر جراحی های تکمیلی مانند برداشتن توده های مغزی یا ترمیم عیوب مادرزادی
- تکنیک های غیرتهاجمی دیگر مانند آکوپانکچر یا فشار مثبت هوا برای کاهش فشار داخل جمجمه
نتیجه گیری
با توجه به مطالب ذکر شده در بالا نتیجه می گیریم، هیدروسفالی یک بیماری جدی بوده که به دلیل اختلال در تولید، جریان یا جذب مایع مغزی – نخاعی ایجاد می شود و این بیماری در هر سنی رخ می دهد. بهتر است بدانید این بیماری در صورت عدم درمان منجر به بروز آسیب مغزی، اختلالات رشدی و در موارد شدید، مرگ می شود. با این حال، تشخیص به موقع و درمان مناسب از طریق جراحی یا درمان دارویی، فشار داخل جمجمه را کاهش داده و از آسیب های دائمی جلوگیری می کند.