آتروفی مغزی به کاهش تدریجی حجم و وزن مغز گفته می شود که بر عملکردهای شناختی، حرکتی و رفتاری فرد تاثیر می گذارد. این عارضه بنا به دلایل مختلفی اعم از افزایش سن، بیماری های عصبی، سکته مغزی یا آسیب های مغزی رخ می دهد و منجر به بروز مشکلاتی مانند ضعف حافظه، اختلال در هماهنگی حرکات و حتی تغییرات شخصیتی می شود. در این مقاله، به بررسی علل و عوامل موثر بر آتروفی مغزی، علائم، روشهای تشخیص و راهکارهای پیشگیری و مدیریت این عارضه می پردازیم پس با ما همراه باشید.
آتروفی مغزی چیست؟
آتروفی مغزی نوعی بیماری بوده که در آن سلول های عصبی مغز (نورون ها) به تدریج از بین می روند یا ارتباطات بین آنها (سیناپس ها) کاهش می یابد. لازم به ذکر است این بیماری عملکرد شناختی، حرکتی و حتی رفتاری فرد را تحت تاثیر قرار می دهد. به طور کلی با افزایش سن، کاهش جزئی در حجم مغز رخ می دهد اما در برخی موارد این کاهش شدیدتر و سریع تر بوده و بنا به دلایل مختلفی همچون بیماری های عصبی مانند آلزایمر، سکته مغزی، هانتینگتون و برخی عفونت ها بروز می کند.
انواع آتروفی مغزی
بهتر است بدانید آتروفی مغزی دارای انواع مختلفی بوده که با توجه به میزان و محل آسیب دیدگی بخش های مختلفی از مغز را تحت تاثیر قرار می دهد. این عارضه به صورت تدریجی و در نتیجه افزایش سن رخ می دهد یا در اثر بیماری ها و آسیب های مغزی به شکل ناگهانی ایجاد می شود. به طور کلی انواع آتروفی مغزی شامل موارد زیر است:
- آتروفی مادرزادی: این نوع از آتروفی از بدو تولد وجود دارد و باعث بروز مشکلاتی مانند تاخیر در رشد، تشنج، ناتوانی در راه رفتن و اختلالات یادگیری می شود.
- آتروفی کانونی حاد: معمولا بعد از سکته مغزی، آسیب های شدید به سر یا عفونت های مغزی در عرض چند هفته ایجاد می شود و قسمت خاصی از مغز را تحت تاثیر قرار می دهد.
- آتروفی تعمیم یافته: در این حالت، کل مغز تحت تاثیر قرار گرفته و به طور یکنواخت کوچک می شود. لازم به ذکر است این نوع آتروفی با کاهش عملکرد شناختی، حافظه و توانایی های حرکتی همراه است.
- آتروفی کانونی: در این نوع تنها یک یا چند بخش مشخص از مغز دچار آسیب شده و کاهش عملکرد در همان نواحی رخ می دهد.بهتر است بدانید این عارضه بر اساس محل درگیری با علائم مختلفی همراه است.
- آتروفی پیش رونده: این نوع از آتروفی در سنین بزرگسالی به ویژه در میانسالی و سالمندی مشاهده می شود و به مرور زمان پیشرفت می کند. معمولا افراد مبتلا به این نوع آتروفی مهارت های شناختی و حرکتی خود را از دست می دهند.
دلایل بروز آتروفی مغزی
آتروفی مغزی به تخریب تدریجی سلول های عصبی و کاهش حجم مغز اشاره دارد که در اثر عوامل مختلفی اعم از بیماری ها، آسیب های مغزی و عفونت ها ایجاد می شود. در ادامه به مهمترین دلایل بروز این عارضه می پردازیم:
سکته مغزی و آسیب های مغزی
سکته مغزی چه از نوع ایسکمیک (ناشی از انسداد عروق) و چه هموراژیک (ناشی از خونریزی مغزی) با قطع جریان خون به نواحی خاصی از مغز موجب مرگ سلول های عصبی و در نتیجه کوچک شدن مغز می شود. علاوه بر این، آسیب های تروماتیک ناشی از تصادفات، سقوط یا ضربه های شدید به سر به ویژه در صورت عدم محافظت مناسب باعث تخریب بافت مغزی و بروز آتروفی می شوند.
بیماری های عصبی تحلیل برنده
به مرور زمان برخی از بیماری های عصبی منجر به تخریب سلول های مغزی می شوند که این موارد از عوامل اصلی آتروفی مغزی به شمار می روند. از جمله این بیماری ها میتوان به آلزایمر و سایر انواع زوال عقل اشاره نمود که در آنها ارتباط بین نورون ها مختل شده و عملکرد شناختی کاهش می یابد. همچنین لازم به ذکر است بیماری هایی مانند پارکینسون، بیماری پیک و زوال عقل پیشانی-گیجگاهی نیز منجر به از بین رفتن تدریجی بافت مغزی می گردد.
بیشتر بخوانید: مرگ مغزی چیست؟
بیماری های ژنتیکی و خودایمنی
بهتر است بدانید برخی از بیماری های ارثی مانند بیماری هانتینگتون و لکودیستروفی ها (مانند بیماری کرابه) باعث آسیب به غلاف میلین و در نتیجه اختلال در عملکرد عصبی می شوند. همچنین بیماری های خودایمنی اعم از مولتیپل اسکلروزیس (MS) که سیستم ایمنی بدن به سلول های عصبی حمله می کند و منجر به التهاب و از بین رفتن میلین می شود.
اختلالات مادرزادی و آسیب های دوران رشد
فلج مغزی از جمله بیماری هایی بوده که در دوران جنینی یا اوایل نوزادی به دلیل رشد غیر طبیعی مغز رخ می دهد و باعث کوچک شدن برخی از بخش های مغز می شود. این بیماری اغلب با مشکلات حرکتی، اختلال در هماهنگی عضلات و سایر عوارض عصبی همراه است.
عفونت های مغزی
برخی از عفونت ها مستقیما به سلول های مغزی آسیب وارد می کند و موجب تخریب آنها می شوند. برای مثال، ویروس HIV در بیماران مبتلا به ایدز با ایجاد التهاب در مغز و آزادسازی مواد مضر باعث آسیب به اتصالات عصبی و کاهش حجم مغز می شود. همچنین بیماری هایی مانند انسفالیت (التهاب مغز) و نورو سیفلیس از عوامل عفونی مرتبط با آتروفی مغزی هستند.
علائم آتروفی مغزی
آتروفی مغزی که به کوچک شدن و تحلیل رفتن سلول های مغز اشاره دارد، با توجه به محل و شدت آسیب دیدگی با علائم مختلفی همراه است. عوامل متعددی اعم از بیماری های عصبی، ضربه های مغزی و عفونت ها منجر به ایجاد این اختلال می شود. برخی از رایج ترین علائم این عارضه به شرح زیر است:
- تشنج
- اختلالات حرکتی
- زوال عقل (دمانس)
- کاهش سطح هوشیاری
- مشکلات بینایی و فضایی
- اختلالات گفتاری (آفازی)
- از دست دادن مهارت های شناختی
- تغییرات رفتاری مانند پرخاشگری، افسردگی
روشهای تشخیص آتروفی مغز
تشخیص آتروفی مغزی از طریق روشهای تصویربرداری پزشکی انجام می شود. پزشک با استفاده از این روشها تغییرات ساختاری مغز، میزان تحلیل رفتگی بافت های عصبی و وجود بیماری های زمینه ای را بررسی می کنند. شما در صورت مشاهده هر یک از علائم ذکر شده در بالا باید به بهترین متخصص جراح مغز و اعصاب مراجعه نمایید.
- پت اسکن (PET Scan)
- سی تی اسکن (CT Scan)
- اسپکت اسکن (SPECT Scan)
- تصویربرداری با رزونانس مغناطیسی (MRI)
- معاینات تکمیلی مانند آزمایشات و معاینات عصبی
روشهای درمان آتروفی مغزی
بهتر است بدانید درمان قطعی برای آتروفی مغزی وجود نداشته اما روشهایی برای مدیریت علائم و کاهش پیشرفت بیماری وجود دارد که به شرح زیر است:
- روش های درمانی طب سنتی و گیاهی
- درمان دارویی و کنترل بیماری های زمینه ای
- روش های توانبخشی مانند گفتار درمانی، کار درمانی و روان درمانی
- درمان های مکمل نظیر طب سوزنی، ماساژ درمانی و اکسیژن درمانی پر فشار
- رعایت رژیم غذایی مدیترانه ای، کاهش مصرف کربوهیدرات ها و ورزش منظم
بیشتر بخوانید: تومور نخاعی چیست؟
نتیجه گیری
با توجه به مطالب ذکر شده در بالا نتیجه می گیریم، آتروفی مغزی یک بیماری پیچیده بوده که تاثیرات عمیقی بر حافظه، توانایی های شناختی و شخصیت شما عزیزان دارد. هرچند درمان قطعی برای این بیماری وجود ندارد اما با درمان های دارویی، توانبخشی و تغییرات در سبک زندگی میتوانید به طور قابل توجهی از پیشرفت این عارضه جلوگیری نمایید. کنترل بیماری های زمینه ای، استفاده از داروهای مناسب، حفظ فعالیت های ذهنی و اجتماعی منجر به بهبود وضعیت شما عزیزان می شود.